In de Herzog August Bibliothek te Wolfenbüttel (Nedersaksen) ligt een vijftiende-eeuws, papieren handschrift dat naast middeleeuwse teksten ook prachtige miniaturen bevat van de zeven planeten, de twaalf tekens van de dierenriem en allerlei natuurverschijnselen. Dit handschrift werd tussen 1460 en 1470 vervaardigd in (de omgeving van) Utrecht. Hoe en wanneer het in Wolfenbüttel terecht is gekomen, onttrekt zich aan onze waarneming. Vaststaat dat het in de zeventiende eeuw (samen met twee andere handschriften) in een leren band werd gebonden. De teksten zijn afwisselend in het Latijn en het Middelnederlands geschreven. Ze bevatten verhandelingen over aderlaten, over tijdrekenkunde, over kosmologie en astrologie en over de invloed van de maan op de aarde en haar bewoners. Welke middeleeuwse leef- en denkwereld spreekt uit deze teksten? Wat zegt de inhoud en structuur van de teksten ons over de bedoeling van degene die het boek liet maken? Hoe verhoudt het Latijn zich tot het Middelnederlands? Wie is er verantwoordelijk voor de mooie miniaturen? Al deze vragen komen in deze publicatie aan bod. Voor het eerst worden nu alle teksten (zowel de Latijnse als Middelnederlandse) uitgegeven met een vertaling in hedendaags Nederlands, samen met alle ‘illustraties’ zodat iedere belangstellende kan genieten van dit wonderschone middeleeuwse boek. deel 1 codex in context 7 Ter inleiding 8 1 Flebotomie of aderlaatkunde 10 Tekst en beeld 11 De mens als microkosmos 15 De middeleeuwse gezondheidsleer 17 2 Computus of kalenderkunde 19 Latijnse kennis over de tijdrekenkunde 19 De Middelnederlandse heiligenkalender 20 De Latijnse heiligenkalender 22 Niveau van kennis 23 3 Kosmologie, astrologie en het maanzodiologium 25 Het Ptolemeïsch universum 25 Het astrologische model 29 Planetenleer 32 Het maanzodiologium 33 Tussentijdse balans 33 Codex W2 en De Natuurkunde van het geheelal 34 4 Functie en publiek 36 De opdrachtgever 36 Evert Zoudenbalch en de opdrachtgever van Codex W2 36 Codex W2 en het proces van kennisoverdracht 38 Codex W2 als leerboek: mnemotechnische leermiddelen 38 Codex W2 als prototype voor populaire wetenschap: de almanak 39 Tot besluit: het verhaal van Codex W2 (een reconstructie) 41 deel 2 editie en vertaling 43 1 Flebotomie 44 2 Computus 57 3 Kosmologie, astrologie en maanzodiologium 77 deel 3 de verbeelding van planeten en sterrenbeelden in codex w2 127 (Klara H. Broekhuijsen) deel 4 de beschrijving en analyse van wolfenbűttel, 159 hab, cod. guelf. 18.2 aug. 4º (Jos A.A.M. Biemans) bijlagen Bijlage 1 Verantwoording van de editie, vertaling en afbeeldingen 178 Bijlage 2 Lijst met emendaties en aantekeningen 180 Bijlage 3 Codex W2 en de Natuurkunde van het geheelal (Orlanda Lie) 184 Bijlage 4 Tekstgetuigen van de Natuurkunde van het geheelal (Femke van Hilten) 191 Bibliografie 200 Personalia 206 Dankwoord 207